Parafia Stawiski
Romany braci z Roman
Swoją obecną nazwę Romany przyjęły od ich pierwszych właścicieli, braci Zdzisława i Wojciecha, pochodzących z Roman, w Ziemi Przasnyskiej. Dobra niedaleko Stawisk otrzymali około 1417 roku od księcia Janusza I Mazowieckiego. Kilka lat później zbudowali tu kościół, a parafia erygowana została w roku 1420. Książęce nadanie nie oznaczało jednak, że Romany na zawsze pozostaną w rękach braci Zdzisława i Wojciecha, czy też kolejnych pokoleń tego rodu. Właścicielami owej książęcej wsi byli później m.in. Marcin Łoś z Ziemi Ciechanowskiej, kasztelan wiski Jan z Lipy, jego potomkowie Gumowscy, kupiec z Warszawy Jan Walbach, starosta wiski Tomasz Grądzki, Włodkowscy, Dobrzyccy. To właśnie ci ostatni pozostawili po sobie szczególną pamiątkę, która przetrwała do naszych czasów. W roku 1840 Piotr i Kamila Dobrzyccy ufundowali murowaną z polnego kamienia kaplicę cmentarną; w roku 1843 zamieszkali w zbudowanym dla siebie okazałym klasycystycznym dworze, a w latach 1858 - 1863 z fundacji Piotra Dobrzyckiego, wzniesiony został neogotycki kościół pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny. Nad głównym wejściem do świątyni, zapewne jeden z budowniczych, niewprawną ręką wykonał napis:
“1859.
W Przybytku Twoim Racz Przyjąć Panie,
Prawowiernego Ludu wzdychanie
A obłąkanych przesądem kroki,
Niechay sprostują prawd Twych Wyroki
1863”
Dziedziczką dóbr Romany została jedyna córka Piotra i Kamili Dobrzyckich, która poślubiła ziemianina Suchodolskiego. Zostali rodzicami dwojga dzieci. Niestety, nie dane im było odziedziczyć Roman tak, jak ich matce; ojciec zadłużył majątek, co z czasem skończyło się jego sprzedażą na licytacji. Ostatecznie Suchodolscy pozbyli się także innych dóbr i przeprowadzili się do Warszawy.
Kolejnym właścicielem Roman stał się Tadeusz Skarżyński, pod którego ręką majątek znakomicie prosperował. W 1912 roku kupił go Leon Kiełkiewicz. Zniszczenia wskutek wojny polsko - bolszewickiej w 1920 roku, zmusiły go w celu odbudowy do wzięcia pożyczki i sprzedaży części dóbr. Ostatecznie Romany znowu zmieniły właściciela, którym został Antoni Obrycki. Przysłowiowy zbieg okoliczności sprawił, że majątek pozostaje w rękach jego potomków do dzisiaj: po drugiej wojnie światowej, ze względu na wielkość (poniżej 50 hektarów), dobra Romany nie zostały rozparcelowane. To uchroniło je przed losem tysięcy innych, skazanych wówczas przez komunistyczne władze Polski z reguły na pegeer, a tym samym na zagładę.
Jednak i tak czas robi swoje. Okazały dwór, malowniczo usytuowany na wprost drogi do Stawisk, to już ruina. Z każdym rokiem, coraz szybckiej, zanika także otaczający budynek piękny niegdyś park. Do dzisiaj zachowały się jeszcze oficyna i wozownia, ale one także przedstawiają smutny widok...
Kościół z lat 1858 - 1863 z fundacji Piotra Dobrzyckiego
Kościół od frontu
Napis nad głównym wejściem do kościoła
Dwór Piotra i Kamili Dobrzyckich, z roku 1843
opracowanie
z wykorzystaniem:
Katalog zabytków sztuki. Województwo łomżyńskie. Pod redakcją Marii Kałamajskiej Saeed. Łomża i okolice. Opracowanie autorskie Maria Kałamajska Saeed, Polska Akademia Nauk, Instytut Sztuki, Warszawa 1982;
Katarzyna i Jerzy Samusikowie, Dwory w Łomżyńskiem, Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów, Łomża 2000;
Marcin K. Schirmer, Dwory i majątki ziemskie w okolicach Łomży, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2007.
Wykonanie Speed